Από το βιβλίο Η λειτουργία του οργασμού, του Βίλχελμ Ράιχ, M.D., εκδόσεις Ρέω, Αθήνα 2015.
Σεξουαλική λίμναση: Η ενεργειακή πηγή της νεύρωσης
Από το 1920 που έκανα τις πρώτες κλινικές μου παρατηρήσεις, ξεχώριζα προσεκτικά και παρατηρούσα τις γενετήσιες διαταραχές των ασθενών που παρακολουθούσα στην κλινική. Σε διάστημα δύο ετών, είχα συλλέξει αρκετό υλικό ώστε να μπορέσω να καταλήξω στην ακόλουθη διατύπωση: η διαταραχή της γενετησιότητας δεν είναι απλώς ένα σύμπτωμα μεταξύ άλλων, όπως θεωρείτο προηγουμένως. Είναι το σύμπτωμα της νεύρωσης. Έτσι, σταδιακά όλες οι ενδείξεις οδηγούσαν προς το ακόλουθο συμπέρασμα: η ψυχική ασθένεια δεν είναι απλώς αποτέλεσμα κάποιας σεξουαλικής διαταραχής υπό την ευρεία φροϊδική έννοια του όρου. Πιο συγκεκριμένα, είναι το αποτέλεσμα της διαταραχής της γενετήσιας λειτουργίας με την αυστηρή έννοια της οργασμικής ανικανότητας.
Αν είχα επαναπροσδιορίσει τη σεξουαλικότητα ως γενετήσια σεξουαλικότητα, θα είχα υποτροπιάσει στην προ-φροϊδική, εσφαλμένη άποψη περί σεξουαλικότητας. Δηλαδή, σεξουαλικό θα ήταν μόνο ό,τι ήταν γενετήσιο. Ενισχύοντας την έννοια της γενετήσιας λειτουργίας με την έννοια της οργασμικής ικανότητας και ορίζοντάς την με ενεργειακούς όρους, προσέθεσα μια νέα διάσταση στην ψυχαναλυτική θεωρία της σεξουαλικότητας και της λίμπιντο, χωρίς να ξεφύγω από το αρχικό της πλαίσιο. Τα επιχειρήματά μου ήταν τα ακόλουθα:
Η ενεργειακή διαδικασία κατά τη μη διαταραγμένη σεξουαλική οικονομία.
Αναστολή. Διαταραγμένη σεξουαλική οικονομία (λίμναση).
- Εφόσον ο πυρήνας κάθε ψυχικής ασθένειας είναι η ανίκανη να εκφορτιστεί σεξουαλική διέγερση, η αιτία μπορεί να είναι μόνο η διαταραχή της ικανότητας οργασμικής ικανοποίησης. Επομένως, η ανικανότητα και η ψυχρότητα είναι το κλειδί για την κατανόηση της οικονομίας των νευρώσεων.
- Η ενέργεια που τροφοδοτεί τη νεύρωση προέρχεται από τη διαφορά μεταξύ της συσσωρευμένης ενέργειας και της ενέργειας που εκφορτίζεται κατά τη σεξουαλική διαδικασία. Η ανικανοποίητη σεξουαλική διέγερση που είναι πάντα παρούσα στο νευρωτικό ψυχικό όργανο, το διαφοροποιεί από το υγιές. Αυτό ισχύει όχι μόνο στις νευρώσεις λίμνασης (κατά τη φροϊδική ορολογία, στις ενεστώσες νευρώσεις) αλλά και σε όλες τις ψυχικές ασθένειες, είτε συνοδεύονται από συμπτώματα είτε όχι.
- Ο θεραπευτικός κανόνας του Φρόιντ για τις νευρώσεις, αν και ορθός, είναι ατελής. Κύριο προαπαιτούμενο της θεραπείας είναι να κάνει τον ασθενή να συνειδητοποιήσει την απωθημένη του σεξουαλικότητα. Αυτό από μόνο του δεν μπορεί να οδηγήσει σε ίαση, ή σωστότερα μπορεί αλλά όχι υποχρεωτικά. Η συνειδητοποίηση εκ μέρους του ή της ασθενούς των απωθημένων σεξουαλικών παρορμήσεων εξασφαλίζει την ίαση όταν παράλληλα εξαλείφεται η ενεργειακή πηγή της νεύρωσης, δηλαδή η σεξουαλική λίμναση. Με άλλα λόγια, αυτό το είδος θεραπείας οδηγεί σε ίαση όταν η συνειδητοποίηση των ενστικτικών απαιτήσεων αποκαθιστά και την ικανότητα πλήρους οργασμικής ικανοποίησης. Με αυτό τον τρόπο, οι παθολογικοί σχηματισμοί στερούνται την πηγή της ενέργειάς τους (αρχή απόσυρσης της ενέργειας).
- Επομένως, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία ότι ο ύψιστος και σπουδαιότερος στόχος της αιτιακής αναλυτικής θεραπείας είναι η εδραίωση της οργασμικής ικανότητας, δηλαδή της δυνατότητας εκφόρτισης της συσσωρευμένης σεξουαλικής ενέργειας.
- Η σεξουαλική διέγερση είναι σωματική διεργασία. Οι συγκρούσεις της νεύρωσης είναι ψυχικής φύσης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι μια ήσσονος σημασίας σύγκρουση, που από μόνη της είναι φυσιολογική, προκαλεί μια μικρή διαταραχή στην ισορροπία της σεξουαλικής ενέργειας. Η μικρή αυτή λίμναση ενισχύει τη σύγκρουση και η σύγκρουση με τη σειρά της αυξάνει τη λίμναση. Έτσι, η ψυχική σύγκρουση και η λίμναση της σωματικής διέγερσης ενισχύονται αμοιβαία. Η κεντρική ψυχική σύγκρουση είναι η σεξουαλική σχέση μεταξύ παιδιού και γονέα. Είναι παρούσα σε κάθε νεύρωση. Είναι το ιστορικό απόθεμα των εμπειριών από το οποίο τροφοδοτείται το περιεχόμενο της νεύρωσης. Όλες οι νευρωτικές φαντασιώσεις μπορούν να αναχθούν στην πρώιμη σεξουαλική σχέση του παιδιού με τους γονείς του. Ωστόσο, αν δεν τροφοδοτούνται συνεχώς από την συγκαιρινή λίμναση της διέγερσης, την οποία δημιουργεί αρχικά η σύγκρουση παιδιού-γονέα, δεν θα μπορούσε από μόνη της να προκαλέσει μόνιμη διαταραχή της ψυχικής ισορροπίας. Επομένως, η λίμναση της διέγερσης είναι ο μονίμως παρών συγκαιρινός παράγοντας της ασθένειας. Δεν προσθέτει κάτι στο περιεχόμενο της νεύρωσης αλλά την τροφοδοτεί με ενέργεια. Οι παθολογικοί αιμομικτικοί δεσμοί με τους γονείς και τα αδέλφια χάνουν την ισχύ τους όταν εξαλειφθεί η συγκαιρινή ενεργειακή λίμναση, όταν δηλαδή βιωθεί η πλήρης οργασμική ικανοποίηση στο παρόν του ατόμου. Κατά πόσον, επομένως, η οιδιπόδεια σύγκρουση θα γίνει ή όχι παθολογική εξαρτάται από τον βαθμό εκφόρτισης της σεξουαλικής ενέργειας. Με λίγα λόγια, η ενεστώσα νεύρωση και η ψυχονεύρωση αλληλοεπικαλύπτονται: δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές αν θεωρηθούν διαφορετικοί τύποι νεύρωσης, δηλαδή ανεξάρτητες μεταξύ τους.
Σχεδιάγραμμα που απεικονίζει τη σχέση μεταξύ του περιεχομένου της παιδικής εμπειρίας και της σεξουαλικής λίμνασης.
- Η δυναμική της προγενετήσιας σεξουαλικότητας (στοματική, πρωκτική, μυϊκή, κ.λπ.) είναι θεμελιωδώς διαφορετική από τη δυναμική της γενετήσιας σεξουαλικότητας. Αν υιοθετηθούν οι μη γενετήσιες σεξουαλικές δραστηριότητες, η γενετήσια λειτουργία διαταράσσεται και η ίδια η διαταραχή αυτή προδιαθέτει προς τις προγενετήσιες φαντασιώσεις και ενέργειες. Δηλαδή, οι προγενετήσιες σεξουαλικές φαντασιώσεις και δραστηριότητες που συναντάμε στις νευρώσεις και στις διαστροφές δεν είναι μόνο η αιτία της γενετήσιας διαταραχής αλλά, τουλάχιστον εξίσου, και το αποτέλεσμά της. Οι διαπιστώσεις και οι παρατηρήσεις που αναφέρθηκαν προηγουμένως αποτέλεσαν την προκαταρκτική εργασία που οδήγησε στη διάκριση μεταξύ φυσικών ενορμήσεων και δευτερογενών παρορμήσεων που έκανα το 1936. Αναφορικά δε με τη θεωρία του ενστίκτου και τη θεωρία του πολιτισμού, ο κανόνας με την πιο αποφασιστική σημασία ήταν: η γενική σεξουαλική διαταραχή είναι αποτέλεσμα της γενετήσιας διαταραχής, δηλαδή της οργασμικής ανικανότητας. Αυτό που εννοούσα λέγοντας γενετήσια σεξουαλικότητα ήταν μια λειτουργία άγνωστη μέχρι εκείνη την εποχή η οποία δεν συμμορφωνόταν με τις συνηθισμένες απόψεις περί σεξουαλικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Η λέξη «γενετήσιος» υπό το πρίσμα της επιστήμης της σεξουαλικής οικονομίας και «γενετήσιος» με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης δεν σημαίνουν το ίδιο πράγμα, όπως επίσης ο όρος «σεξουαλικός» και «γενετήσιος» δεν σημαίνουν το ίδιο πράγμα.
- Επιπλέον, ένα ζήτημα σχετικό με τη θεωρία της νεύρωσης, που ταλαιπώρησε τον Φρόιντ τα επόμενα χρόνια, απαντήθηκε με πολύ απλό τρόπο. Ενώ οι ψυχικές ασθένειες αντιπροσωπεύουν μόνο ποιότητες, φαίνεται παρ’ όλα αυτά, ότι πάντα εξαρτώνται από τους λεγόμενους ποσοτικούς παράγοντες των ψυχικών εμπειριών και πράξεων, από την ένταση, την ισχύ και την κάθεξη[1] της ενέργειας. Σε κάποια συνάντηση του στενού κύκλου των αναλυτών, ο Φρόιντ προέτρεψε να είμαστε προσεκτικοί. Είπε ότι έπρεπε να είμαστε προετοιμασμένοι διότι η ψυχική θεραπεία των νευρώσεων θα αντιμετώπιζε επικίνδυνες προκλήσεις από κάποια οργανοθεραπεία που θα παρουσιαζόταν στο μέλλον. Δεν υπήρχε τρόπος να γνωρίζουμε πώς θα γινόταν κάτι τέτοιο, αλλά μπορούσαμε ήδη να διακρίνουμε τους υποστηρικτές της να εμφανίζονται δειλά δειλά. Η ψυχανάλυση έπρεπε κάποια στιγμή να εδραιωθεί σε οργανική βάση. Ήταν μια γνήσια διαίσθηση από αυτές που είχε συχνά ο Φρόιντ! Ακούγοντας τον Φρόιντ να λέει τα παραπάνω, κατάλαβα ότι η λύση του ποσοτικού προβλήματος της νεύρωσης προϋπέθετε τη λύση του προβλήματος της οργανοθεραπείας. Η προσέγγιση αυτής της λύσης ήταν εφικτή μόνο μέσω της κατανόησης και διαχείρισης της σεξουαλικής λίμνασης σε επίπεδο φυσιολογίας του οργανισμού. Είχα ήδη αρχίσει να εργάζομαι προς αυτή την κατεύθυνση. Πράγματι, το πρώτο σημαντικό αποτέλεσμα είχε επιτευχθεί πριν από πέντε χρόνια: ήταν η πρόοδος από τη χαρακτηρανάλυση στη διατύπωση των θεμελιωδών αρχών της τεχνικής της νευροφυτοθεραπείας για την αντιμετώπιση των νευρώσεων. Μεσολάβησαν δεκαπέντε χρόνια σκληρής εργασίας και δύσκολων αγώνων για να συμβεί αυτό.
Μεταξύ των ετών 1922 και 1926, διατυπώθηκε και τεκμηριώθηκε βήμα βήμα η θεωρία του οργασμού, ακολουθούμενη από την ανάπτυξη της τεχνικής της χαρακτηρανάλυσης. Κάθε μεταγενέστερη εργασία, είτε επιτυχημένη είτε αποτυχημένη, επιβεβαίωσε τη θεωρία που είχε αναπτυχθεί αβίαστα με βάση εκείνες τις πρώτες αποφασιστικές παρατηρήσεις. Στο έργο μου, τα προβλήματα ξεπρόβαλαν ξαφνικά και ξεκάθαρα.
Η κλινική μου εργασία οδήγησε αφενός στο τρέχον πειραματικό έργο του τομέα της σεξουαλικής οικονομίας, αφετέρου όμως, ακολούθησε και μια δεύτερη κατεύθυνση που προέκυψε από το ερώτημα: ποιο είναι το αίτιο και ποια η λειτουργία της κοινωνικής καταπίεσης της σεξουαλικότητας;
Πολύ αργότερα από το 1933, και μετά από το πρώτο σύμπλεγμα προβλημάτων που εμφανίστηκαν, αναπτύχθηκε ένα, βιολογικού προσανατολισμού, παρακλάδι της επιστήμης της σεξουαλικής οικονομίας: η έρευνα των βιόντων, η έρευνα του καρκίνου με βάση τη σεξουαλική οικονομία και η διερεύνηση των φαινομένων της οργονικής ακτινοβολίας.
Περίπου επτά χρόνια αργότερα, το δεύτερο σύμπλεγμα προβλημάτων έστρεψε την έρευνα προς τη γνήσια σεξουαλική κοινωνιολογία αφενός και προς την πολιτική ψυχολογία αφετέρου.[2]
Η θεωρία του οργασμού καθόρισε τον ψυχολογικό, ψυχοθεραπευτικό, φυσιοβιολογικό και κοινωνιολογικό τομέα της σεξουαλικής οικονομίας. Δεν ισχυρίζομαι ότι το πλαίσιο της σεξουαλικής οικονομίας θα μπορούσε να αντικαταστήσει αυτά τα ειδικευμένα επιστημονικά πεδία. Ισχυρίζομαι όμως ότι η σεξουαλική οικονομία αποτελεί σήμερα μια ενιαία φυσική επιστημονική θεωρία περί σεξουαλικότητας, επί τη βάση της οποίας θα καταστεί δυνατόν να αναζωογονήσουμε και γονιμοποιήσουμε όλες τις πλευρές της ζωής του ανθρώπου, γεγονός που μας επιβάλλει την υποχρέωση να παρουσιάσουμε διεξοδικά το πλαίσιο εργασίας της, σε όλους τους σχετιζόμενους τομείς. Εφόσον η διεργασία της ζωής και η διεργασία της σεξουαλικότητας είναι ένα και το αυτό, είναι ευνόητο ότι η σεξουαλική, νευροφυτική ενέργεια δραστηριοποιείται σε καθετί ζωντανό. Η δήλωση αυτή είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη ακριβώς επειδή είναι απλή και απολύτως ορθή. Η σωστή εφαρμογή της απαιτεί να φροντίσουμε να μην καταλήξει σε κοινοτοπία ή να εκφυλιστεί σε ένα ακόμα άκαμπτο σύστημα. Οι οπαδοί έχουν την τάση να επιλέγουν οτιδήποτε τους διευκολύνει. Αναλαμβάνουν υλικό που είναι αποτέλεσμα επίπονης εργασίας και το διαχειρίζονται με όσο το δυνατόν πιο βολικό γι’ αυτούς τρόπο. Δεν κάνουν καμία προσπάθεια να βρουν νέες εφαρμογές στις λεπτές αποχρώσεις της μεθόδου. Τους καταλαμβάνει νωθρότητα και το σύμπλεγμα των προβλημάτων παύει να αποτελεί γι’ αυτούς πρόκληση. Ελπίζω να καταφέρω να σώσω τη σεξουαλική οικονομία από μια τέτοια κατάληξη.
[1] στμ: Κάθεξη: Στην ψυχανάλυση, η επένδυση ψυχικής ενέργειας σε ένα πρόσωπο, αντικείμενο ή ιδέα. (Σύντομο ερμηνευτικό λεξικό ψυχολογικών όρων, Χουντουμιάδη-Πατεράκη, Εκδόσεις Δωδώνη, 1997.)
[2] Βλ. Ράιχ: Η σεξουαλική επανάσταση, 1973, Η εισβολή της σεξουαλικής ηθικής, 1971, και Η μαζική ψυχολογία του φασισμού, 1970. [στμ: Οι χρονολογίες αφορούν στις εκδόσεις του οίκου Farrar, Straus & Giroux. Στα ελληνικά, το πρώτο έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Ράππα, το δεύτερο από τις εκδόσεις Καστανιώτη και το τρίτο από τις εκδόσεις Μπουκουμάνη.]
